 |
| Se mil pujpustektuk |
Pero ashan chikwey shiwit te aka amatachia katka Nawat! Yajika, te niktalij ne ukse takutun ipal ne cuentoj. Tikitat ka ne Nawat nemi mas yultuk ashan kwak panutiwit chikwey shiwit! Wan ika ne Nawat nemi yultuk, Chachalaka nusan nemi yultuk. Padiush!
Ini ne seuk takutun, “Ne Sinti Wan Ne Ejekat”.
Ne tajtzin Juan Salas, se Nawataketza ipal Meshijku, kichiwki contar ini tay tawawasujtuk ka tani, tik Nawat ipal ne tejtechan Mekayapan wan Tatawikapan de Juarez (tik ne taltakutun Veracruz). Ne Instituto Lingüístico de Verano kitalijtuk tik se amat itukay Iga Nesi' Sinti ("Ken Nesik Ne Sinti").
Ne Sinti Wan Ne Ejekat
Ne tekwisij kinwikak iwan muchi itajpal ne tzunpupumet itech itekuyu ne sinti, wan kilwij:
—Nikan nemit ne techtekinimet! Tikinhitzkijtiwita!
—Aj, sujsul yek. Shalinwikakan nikan. Anmejemet ne techtekinimet? —kilwij se tzunpupu. Ankichtektiwit miak tawial, ashan anyawit annakat nikan tzajtzaktuk.
Wan ne nakaket.
Melka uni, ken achtu kiwikaket inchan ne tawial, se takat kikujki wan kitukak tik imil. Kiajwilij ma mulini nemanha. Ijtik makwil tunal kitak takatit sijsintzitzin.
Ijtik kashtul tunal ajsik tutewajkal. Kwak panuket ume metzi, nemia shilut. Ne iijiswayu kisket ken shijshilut wan weyaket ka ikajku. Ijtik yey metzti wan kashtul tunal kipiatuya sinti.
Kwakuni panuk ne ejekat ijtik ne mil.
Kinamik ne itekuyu ne mil kwak nemituya tapusteki. Kilwij:
—Ay amigo, yektzin ne musin! Shinechnamakili chiupi muish pal niktuka tik numil!
—Tesu niknamaka.
—Pero shinechmaka melka chiupichin!
Wan kilwij: —Kan tikajsik?
—Ini nikujki —kilwia.
—Kan tikujki?
—Uni te niweli nimetzilwia.
Kwakuni kimakak chiupi iish, wan ne ejekat kitajtanilij:
—Ashan shinechilwi ken mutuka.
—Uni te uij. Shikuya mutawial wan shikmana tik se kumit. Nemanha shikimilu iwan se iswat wan kwak tanesi, shiktukaya.
Ne ejekat kichiwki ijkiuni. Kitukak se wey mil. Kilwij:
—Ijtik keski tunal takati ne sinti?
—Tik makwil tunal yawia kisa tik ne shaput.
Yaja kimati katka yek ka tawial mantuk te mulini.
Kwak panutiwit makwil tunal, yajki ka imil tachia. Te nemi mulini ne sinti. Muchi ne tawial nemik tik ne shaput palani.
Kwakuni mutalij tristej ika te mulintuk ne isin, wan yajki kita ne imil ne iamigoj ne kimakak ne iish. Kitak ka mulinik galantzin wan takati tik ne mil ken sijsitaltzitzin.
Kwalanik wan yajki ichan tristej. Inak:
—Nechshijshikujtuk. Yawi kita tay yawi panu iwan ne isin...
Tejchishki hasta tapani nemi ne shilut. Kinnawatij ne ikujkunpawan ejejekat. Se tayua, kitamutaket talchi muchi ne mil. Kwak ne itekuyu yajki tachia, ne isin nemik pujpustektuk. Kiketzki muchi wan kisaluj senpa. Ijtik makwil tunal, nemik kenha se wey tatukmil, sejse iwan ishiluyu, te ken katka. Uni ika ashan ne sinti weytiaka wan sejse muchiwtuk sinti. Yajika sejse ikuyu, sejse iiswayu, sejse ne isin.
Inat ka ijkiuni pejki muishmati ne sinti.
- -ajwilia regar, echar agua
- ankichtektiwit ustedes han robado
- -ichteki robar
- iiswayu (= i- + iswa- + -yu) su(s) hoja(s)
- -ish semilla
- ishiluyu (= i- + shilu- + -yu) su(s) elote(s)
- isin (= i- + -sin) su maíz
- kikujki (lo) compró
- -kimilua envolver
- kinnawatij los consultó, les avisó
- -kuyu tallo
- mantuk cocido
- mulini germinar
- musin tu maíz
- nechshijshikujtuk me ha engañado
- palani podrirse
- pujpustektuk todo doblado
- -salua pegar
- sejse ikuyu, sejse iiswayu... cada cual su tallo, cada cual sus hojas...
- shalinwikakan tráigan(los)
- shiktukaya siémbralo ya
- shinechnamakili véndeme(lo)
- shilut maiz tierno, elote
- sijsintzitzin "maicitos"
- sijsitaltzitzin estrellitas, pequeñas estrellas
- -tajpal fuerza
- tapani reventarse
- tapusteki doblar maiz
- tatukmil milpa plantada
- tawial maiz sembrado
- techtekini ladrón
- tekwisij cangrejo
- tikinhitzkijtiwita ya los hemos atrapado
- tilkwil dibujo
- tutewajkal nuestra rodilla
- tzajtzaktuk presos
- tzunpupu zompopo
- -uya desgranar
- weya crecer, hacerse grande
- weytia crecer
- weytiaka ya creció
No hay comentarios:
Publicar un comentario