19 jun 2014

Kanka witzet ne Lenka

Ne tipan Lenka tik Watajiawa
Nemi tik Kuskatan se techan Metzali itukay ne Lenka. Melka yejemet tea welit tanutzat tik ne Metzalitaketzalis, sejse yejemet kenhayuk tajtaketzat ipanpa ne ikman panutuk.

Tik uni takutun ipal ne republicaj miak te kimatit tatka ipanpa de Metzali. Semaya sejse tik se techan itukay Watajiawa (Guatajiagua) kielnamikit wan tajpiat uni tamatilis. Ini ne tipan techan kan nakaket sejse Metzali Lenka ne te kielkawtiwit wan kimatit ká yejemet.

15 abr 2014

Tay chuwitaka?


"Nuteku", ina ne nusiwapil tik inglestaketza, "tay CHUWITAKA"? Chuwitaka? tesu nikmati uni taketzalis, nina tik Kastiaj. Taja tina sejsenpa kwak titaketza iwan ne Tanesi, ina yaja. Ummm, naja nina, tesu keman nina uni ika uni tesu Nawat. Man, niktajtan ne nusiwaw ipanpa, wan yaja ina ijkiuni pero naja tesu nikmati uni. Panuket sejse horaj wan ashan ninejnemi iwan ne nuishwiu wan naja nikwika ka ikajku tik ne numajmajkul wan nitzajtzi: SHIKITAKAN muchi anmejemet, nin nemi ne anmutatuktiani itukay Tanesi! Man, tzajtzik ne nusiwaw: uni tinak ashanchin, tay uni? Ahhh naja nina: tesu CHUWITAKA sute SHIKITAKAN! Wan ijkiuni mukaki ne Nawat tik ne nukal tik se tal wejka kan wetzki se takwaka istak at...

7 abr 2014

"Chuku-chuku, Taka-taka"

Kwak nina nitaketza nawat sempa aka kisa wan ina: “Tiweli nawat? Naja nusan: CHUKU-CHUKU, TAKA-TAKA. Jajaja”
Manelka kineki mukwepa chuntal tesu aka paki.
Ninaskia ini nusan panu se anmejemet.

Naja tesu nimukwalania. Ninejmach nemi wan nikilwij: “Asu muteku kukuya, tes yawi mugustoj ma tikchiwiltiat. U asu munan kukuk pal nejnemi tes yawi mugustoj tipakit ipampa”.


Tes tugustoj uni "Chuku-chuku. Taka-taka". Ne nawat kineki miak pal tiyulkwepat wan ne ujti pewa kwak tejemet tiktasujtat, tikijtiliat wan tikpalewiat.

11 mar 2014

Nantzin Dionisia

Melka ini siwat chapachin wan pichawak kwak nantzin Dionisia taketza yaja mukwepa wey. Yaja taketza kia ne:

“Tes timunekit tinesit itzalan ne nawat pal titaketzat ne nawat. Najasan nipejki nitaketza katka kwak nikpia 20 shiwit. Yajika, siwapil u takapiltzin, su tikneki titaketza shipewa wan tiyaw titaketza".

Nantzin Dionisa se techanchanej ipal Witzapan.

5 mar 2014

Ne Sinti Wan Ne Ejekat (cuentoj ipal Meshijku)

Se mil pujpustektuk
Kwak Chachalaka pejki (tik ne shiwit 2006), niktalij ka nikan "Ne Sinti Wan Ne Tzunpupu", ne achtu takutun ipal se cuentoj tik Meshijkataketzalis itukay "Ne Sinti" (Iga Nesi' Sinti, "Ken nesik ne sinti"), ne nikpatak tik Nawat ipal Kuskatan.

Pero ashan chikwey shiwit te aka amatachia katka Nawat! Yajika, te niktalij ne ukse takutun ipal ne cuentoj. Tikitat ka ne Nawat nemi mas yultuk ashan kwak panutiwit chikwey shiwit! Wan ika ne Nawat nemi yultuk, Chachalaka nusan nemi yultuk. Padiush!

Ini ne seuk takutun, “Ne Sinti Wan Ne Ejekat”.

Ne tajtzin Juan Salas, se Nawataketza ipal Meshijku, kichiwki contar ini tay tawawasujtuk ka tani, tik Nawat ipal ne tejtechan Mekayapan wan Tatawikapan de Juarez (tik ne taltakutun Veracruz). Ne Instituto Lingüístico de Verano kitalijtuk tik se amat itukay Iga Nesi' Sinti ("Ken Nesik Ne Sinti").

4 mar 2014

Ne poemaj tik Meshijkataketzalis "Nunan" patatuk tik Nawat

Se tilkwil tik ne videoj Nonantzin (poema Nahuatl)
Muita ka tipanut yek iwan ne tajtapatalis ipal tajtakwikalis pal sejse taketzalis, wan ashan tiawit timuejekuat iwan se sujsul galantzin poemaj tik Meshijkataketzalis (Nahuatl iwan L) pal ne tajkwiluani Nezahualcoyotl*. Su ankinekit welit ankitat "Nunan" tik Nahuatl wan tik Castillaj ka nikan. Wan welit ankikakit ka nikan.

Nikan ankipiat tik Nawat ipal Kuskatan, tik ume tapatalis, ne se ipal C.A. Ruiz Cuéllar wan ne seuk ipal Alan King (ne kipatak tik 2004).

3 mar 2014

Ume tapatalis tik Nawat ipal ne ipoemaj Gabriel Aresti "Ne ikal nuteku"

Se "kojtankal" tik Euskal Herria
Ashan tikishpanuat tik Nawat se yektzin poemaj ipal ne tajkwiluani tik Euskarataketzalis, Gabriel Aresti (1933-1975). Muchi kishmatit ini takwikalis tik Euskal Herria (ne Techan Vasco). Su ankinekit welit kitat ne poemaj tik Euskara wan patatuk tik Castillaj ka nikan. Miak takwikatiwit nusan: welit tikakit sejse ka nikan, ka nikan wan ka nikan!

Nikan nemit ume tapatalis tik Nawat ipal Nire aitaren etxea. Ne se ipal Carlos Alberto Ruiz Cuéllar wan ne seuk ipal Alan King.

27 feb 2014

Ken tikchiwat chilmul

Muita ajwiak, o te?
Muchi tik Kuskatan kimatit tay ne chilmul wan kimatit ka ajwiak. Tiwelit tikwat iwan se tamal wan nusan iwan miak clasej takwal. Tik Nawat yaja itukay chilmul ush chilmultal. Su tikneki tikekchiwa, te uij. Tiawit tikitat ken tikchiwat.

21 feb 2014

Se kukulis itukay "Tajtaketzat tik Nawat, nikmati ka tanutzat nemit nupanpa"


Inat ka kwak se Ingles mutalia pak se tren tik Gales wan ne chanejket muejmuetztuk inawak pewat tajtaketzat tik Galestaketzalis, ne Ingles senpa kimati ka yaja pal taketzat ipanpa wan pal kipakiliat. Te kalaki tik ne itzuntekun ka anka yejemet taketzat tik intaketzalis ika... ika yaja ne intaketzalis. Yaja yultaketza: "Yejemet welit Ingles, wan taika tanutzat tik Gales tel? Kichiwat pal naja te nikmati tay inat nemit, ¡seguro!"


20 feb 2014

Jimmy Fallon pejki kishpanua "The Tonight Show"

Jimmy Fallon tik ne achtu "The Tonight Show"

Yalua Jimmy Fallon pejki ishpan ne tajtachianit tik ne NBC Studio tik New York ka tayua. Ne yankwik taishpanuani wan "The Tonight Show" mukwepat ka ne achtu ichan ne tailwitilis, New York.

"Naja ni Jimmy Fallon wan ne yankwik taishpanuani -- pal ashan," yaja inak, se chuntal ka kielnamiki tay panuk iwan ne tipan taishpanuani, Jay Leno.

19 feb 2014

Ne tawantuk (chuntal)


http://www.legaljuice.com/files/2013/09/drunk-man-very-person-drunkard-sot-wasted-inebriated.gif
Se tawantuk
Kalaki se tawantuk tik se tawikani. Ina:

“Ká kipuluj miak billetej ijilpituk iwan se ichti?”

16 feb 2014

Ne itapajsul ne tutuchin (ipal Alfredo Espino)

Se tutuchin ipal ne tepet kichiwki,

tik ne ikuyu se kwawit, ne itapajsul pal kuchi.

Yajika, ne kwawit tatwi iwan takwikalis tik ne ielpetz

ken su ne iyulu weliskia takwika.

14 feb 2014

Se masat tik Metrocentro


Seujti se masat inak ka yasneki ne weytechan ka kinekituya kishmati. Pejki nejnemi wan yajki yajki, wan kwak panutiwit miak horaj, ajsik.

Yaja pashalua ijtik ne ujti. Ne weytechan tetekia wey, nujme munamiki iwan tukniwan, wan ne ujujti tejtentuk iwan kajkal wan cajcarroj.

Pejki sutawa. Witz se tawikani wan kitak ken ne takamet wan siwatket kalakit kalijtik.

"Nemit mujmutalijka, nemit mujmutalijka!" tzajtzi se takat.

Ne masat kinekituya musewia, yajika yaja nusan kalak, kitashtawij ne takat wan mutalij.

13 feb 2014

Kujkusti (se cuentoj)

Kujkusti
Nemituyat ume piltzin. Ne iteku se kipiatuya wey tumin, ne seuk inte kipiatuya. Ne iteku ne se tajpia katka ne ikal ne seuk. Se piltzin yawi katka ka tamachtiluyan, ne seuk te welik ika muneki yawi tekiti. Kwak ne se mumachtia nemi kitzutzuna wiwili, ne seuk nemituya kisajsaka kwawit. Melka uni, ne ume piltzin mawiltiat wan mutasujtat.

12 feb 2014

Niajki nitachia Nantzin Paula

Paula se nantzin tamati wey,
wan tanawatia kwak weli
Yalua niajki Witzapan nitachia nantzin Paula López. Niajki iwan ume nukunpawan pal tikitat ken ijtuk, wan pal tiamatachiat se chiujchiupi ne Yankwik Sentaketzat ipal ne Bibliaj tik Nawat.

11 feb 2014

Ini Nawat!


Nugustoj niamatachia kwak niaw tik ne tawikani. Yalua, niamatachia Ne Tajtaketza pal Ijtzalku, se amat tik Nawat, kwak ajsik se takat ipal Asia wan mutalij nutech.
   
Niwelik nikita ka ne takat kita ne nuamaw sejsenpa.


10 feb 2014

Tay tiknamaka?

Nujme ne taltikpak
muajsit miak tekenhat
ken tiwelit titajpaluat
"Naja? Tay niknamaka? Te niknamaka tatka!" nikilwij ne siwat Nawataketza.

Yaja sema ishpakik wan nechilwij uksenpa:

"Tay tiknamaka?"

9 feb 2014

Wolfgang Amadeus Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart
(1756-1791)
Muchi tikmatit ka Mozart se wey compositor ipal Ewropa. Keski tikmati ipanpa? Ashan tiawit tikitat su wey o chiupi! Su tikneki, weli tikaki sejse itakwikalis Mozart kwak tinemi tiamatachia!

  1. Ken itukay ne tal kan nesik Mozart.
  2. Keman nesik? (Maka shikchiwa trampaj!)
  3. Ken itukay ne techan kan yaja nesik?
  4. Ken itukay iteku?
  5. Wan ne inan?
  6. Keman pejki tatzutzuna?
  7. Tay itekitilis?
  8. Ken itukay ne isiwaw Mozart?
  9. Keski shiwit kipiatuya kwak mikik?
  10. Kan mikik?
Kwak tikpachua ka nikan, tiaw tiweli tikita ne najnankilis...

8 feb 2014

Metzelnamikit!

Taja tay tina kwak ajkwechuat?
Kwak niajkwechua, miak nechilwiat: Bless you. Wan naja nina: Thank you.

Ka nuchan tik Los Angeles, ijkiuni titaketzat tik Inglestaketzalis. Te nikmati taika. Inte aka ina tatka kwak titatasit ush timuyakapitzat. Kwak tiajkwechuat, kia. Ken ijtuk?

7 feb 2014

Muchi tiwelit timawiltiat!

Tejemet ne "chachalakanimet" nusan tinat:

Muchi tiwelit timawiltiat. Ma te aka ina ka sejse te welit mawiltiat kenha ken muchi tejemet.

Su tikneki weli tikchiwa copiar ini pal tiktalia kan tikneki!

4 feb 2014

Ne takat wan ne atimet

Ini se cuentoj ipal ne Nawataketzat ipal Guerrero (se taltakutun ipal Meshijku), nikpatak tik Nawat pal Kuskatan. (Welit tikitat tik ne taketzalis ipal Guerrero ka nikan.) Ashan pewa ne cuentoj:

Se takat kipiatuya se atimet. Muilwia:

“Niaw nikishtuka ini atimet tik se botellaj wan niu-niktumawaltia. Kwak yaja tumawak, niu-nikshipewa wan iwan ikwetashyu niu-nikchiwa se wewet, ika sujsul nugustoj ne wejwewet.”

2 feb 2014

Ne siwapil kuchtuk

Ne Washapantepet

Nemit miak yejyektzin tepet tik San Salvador. Ne mas yektzin, ne tepet itukay Washapan.

1 feb 2014

Ne siwapil ishtultik

Ne semanaj panutuk nipakik ika niktemikik tik Nawat... melka tay niktemikik chiupi nechmutia ashan keman nikelnamiki. Niu-nimetzilwia tay niktemik.

31 ene 2014

Tikishmatikan ne tutal: La Montañona

Ijkiuni ken muita ne Chinchuntepet kwak tinemit ne Weykojtan
La Montañona se tepet tik Concepción Ketzaltepet, ijtik Chalatenanku. Nemi ka 1.647 metroj ijpak ne lamal. Kipia sea miak kwawit ken ne ukut, ne ciprés wan ne liquidámbar. Sujsul sesek muchi ne shiwit.

30 ene 2014

Yek ne Nawat nitaketza?


Ne Nawataketzat ishpajpakit su tiktasujta ne intaketzalis.

Nugustuj ne Nawat wan nikneki!

28 ene 2014

Tay muneki muchiwa pal timumachtiat se taketzalis



Shimumachti mujmusta,
melka chiupichin!
Kwak nipejki nimumachtia ukse taketzalis, nimumakak cuentaj ka nemit sejse tay tiwelit tikchiwat pal timumachtiat yek wan talul. Taja nusan tiweli timumachtia Nawat su tikchiwa ini tay niaw nimetzilwia:

1. Shimumachti mujmusta

Shimumachti mujmusta su weli. Te muneki ma shimumachti miak horaj. Su timumachtia ijtik 20 ush 30 minutoj, nemi yek! Melka chiupichin, shimumachti muchi ne tujtunal, kiane tiaw tiweli tikelnamiki ne tay timumachtijtuk.


26 ene 2014

Ume tapatalis tik Nawat ipal ne ipoemaj John Donne "Ajkewi nuawil ka tapuyawa"

John Donne
Nemi se yektzin shuchitajkwilul ush poemaj ipal ne tajkwiluani John Donne (1572-1631) itukay tik ne Inglestaketzalis Break of Day. Tik Nawat anka welit tinat itukay ijkiuni: "Ajkewi nuawil ka tapuyawa".

Se siwat wan se takat panutiwit munapaluat muchi ne tayua wan ajsi ne tapuyawa. Kwak tanesi, ne takat muketza pal yawi tekiti. Ne siwat kineki ma naka iwan...

Nikan nemit ume tapatalis ipal "Ajkewi nuawil ka tapuyawa". Jaime Nuñez kichiwki ne se, wan Alan King kichiwki ne seuk. Su taja tikneki, weli tikejekua tikpata nusan!

24 ene 2014

1932: Nikan nemit!

Fotoj: Werner Hernández (Ishkalamat)

Ne noymet te kanaj,
tea chachalakat:
ashan nawpual-ume shiwit,
tik ne shiwit 1932,
mukawket,
mikiket,
kinmiktijket
senpual-majtakti-mil kupak.

23 ene 2014

Ne Kwishti

Nemit miak clasej kwishti
Ini tajkwilul muajsi tik ne Wikipediaj tik Nawat.

Ne kwishti se tutut ipal ne orden itukay Falconiformes.

Nemit miak tekenhat ijpak ne Tal; sejse yejemet chijchikitik, semaya majtakti u kashtul centimetroj, sejseuk sujsul tujtumak – welit kipiat se metroj.

22 ene 2014

Tunan Tal (se poemaj ipal Genaro Ramirez)

"Earth Mother" (1882),
ipal Edward Burne-Jones
Ini yektzin poemaj muajsi tik ne iamaw Genaro Ramirez Vasquez itukay Naja Ni Genaro.

PADIUSH, Nan Tal,
ka taja tikitak kwak ninesik,
tikitak kwak nipejki niweya,
kwak nimuchiwki takat.
Mupanpa naja niwelik nikchiwa muchi tay niwelik tik ne tunal,
ninemik wejwey takapiltzin,
nechmunekiket pal nitekitik iwanmet.

21 ene 2014

Keski tikmati?

Wan taja, keski tikmati?
Ashan niaw niktalia sejse tajtanilis tik iyekkan ne iswat ipanpa ne tajtajkwilul tik Chachalaka.

Kwak tami tiamatachia, weli tina tay tikmati ka yek. Tiawit tikitat su muchi tikmatit kenha o te!

Nusan su tikneki tiweli tinankilia nikan katani pal titechilwia tay tikmati ipanpa ini tajtajtanilis.

20 ene 2014

Ne Chapulintal (se cuentoj)

Se chapulin
Nikan nemi se tay kichiwat contar ipanpa ne chajchapulin. Ini cuentoj muajsi tik ne iswat 20 ipal ne amat Panuk Tik Ijtzalku tik Nawat te uij. Ne tamatini pal Alemania, Leonhard Schultze Jena, kikakik tik Kuskatan ashan anka 90 shiwit.


Ne Chapulintal


Se lamatzin semaya kipiatuya se ikunew, wan sea kitasujtak.

Uni piltzin weyak, wan kwak muchiwki takat ne inan kinamiktij, wan kwak tamik munamiktia ne takat, yajki iwan ne isiwaw ka ukse kal.

19 ene 2014

Se cuentoj Lenka: ne tal pulujtuk ipal Anamerike

Ne tal  itukay 'Kukoike' tik ne Lenkataketzalis.

Ne Manauele Lenka ne tapunilis palikman ipal ne techan Lenka. Ne Manauele kipiat sejse cuentoj ipanpa se tal pulujtuk ne atukik itan ne weyat. Uni tal pal ikman itukay Anamerike wan wey ipatiw pal ne techan Lenka ika yaja ne pewalis ipal muchi ne taishmatilis Lenka. Miak cuentoj taketzat ipanpa uni tal.

18 ene 2014

Nian kwitat! (se chuntal)

Se tepuspatani pal ashan
sentzunti shiwit (1911)
Se takat mutalij itech se siwapiltzin tik se tepuspatani. Kilwij:

— Tipewakan titajtaketzat pal te tiawit timajmawit kwak tipatanit!

— Yek nemi, —inak ne chikitik. —Wan tay ipanpa tiawit titajtaketzat?

— Anka tiwelit titajtaketzat ipanpa fisica nuclear? —inak ne takat wan pejki wetzka.

Se takwikalis pal ne kujkunetzizin

Ini se takwikalischin tik Nawat nikchiwtuk pal nitakwika ipal nuishwiu ashan kwak shulutzinchin:


Se tzawal ipal se tukat
Chikitik tukat


Ne chikitik tukat,
tejku tik ne kwawit,
Ne tepeat walajtuk,
Kiwika tik ne at.

An kisa ne tunal,
Wan muchi nemi waktuk,
Wan ne chikitik tukat,
Tejkuya ukse kwawit.


Mauricio Funes

Carlos Mauricio Funes Cartagena ne tatuktiani ipal Kuskatan.

Nesik ne 18 ipal ne Metzti 10 ipal 1959 tik San Salvador. Yaja tekiti katka tik ne television; kipiatuya se programaj sujsul wey itukay kan ne yaja tajtaketza iwan miak wejwey. Nusan tekitki ipal ne television kwak nemituya ne tasumalis, wan tipan pejki ina ka te nemi yek sejse tay kichiwa katka ne kalpuli.

17 ene 2014

Achtu At (takwikalis ipal Paula Lopez)

Paula Lopez se Nawataketza ipal Witzapan. Yaja kipalewijtuk sujsul ne taketzalis iwan ne itekiw wan nusan iwan ne itajtakwikalis, ken ini takwikalis sujsul yektzin itukay "Achtu At". Nikan nemi se videoj kan tiwelit tikakit takwika. Nusan tikajsitiwit ukse videoj ne tiktalijtiwit né katani.


Achtu At (ipal Paula Lopez)

An se mes wetzki se achtu at.
Nujme kan tinejnemit timunamikit wan kwajkwawit
tentuk tentuk wan ijiswat selek.


16 ene 2014

Ne Siwanawal

Ne Siwanawal
Naja nikchiwtuk se edicion ipal La Siguanaba tik ne iamaw L. Campbell. Su tikneskia tikita ne original, nemi tik ne iswat 878 ka né.

Nukunpa ikustuj na' nikilwia cajcasoj ipal tay panutuk nin tik nutechan. An nikilwia se ne nutatanoy nechilwij. Ya' nechilwij ka nin tik tutechan, ká inte kipia suertej, kimutiat, kisa se animal yejemet kilwiat "Tzuntekumat".

Yajika nutatanoy nechnawatij ka te ma ninejnemi tayua ika tamutiat.


Ne astronautaj mele (se chuntal)

Tikmatit ka ne tunal se sital,
wan ka ne taltikpak kiyawalua ne tunal.

Jajaja! Se tunal, inak se mele:

Se astronautaj takwikani

Se astronautaj pashalua tik ne espacioj

Chris Hadfield se astronautaj wan igustoj takwika tik ne espacioj! Ini se tajkwilultzin ipal se takutun ipal Yajyankwik Tik Nawat pal mumachtianimet, itukay Timumachtiat! Ka né tiweli tikajsi uksejseuk ken ini tajkwilul, tik Nawat te uij.

15 ene 2014

Miktuk Emily Johnson Dickerson


Emily Johnson Dickerson
Ne metzti panutuk mikik se siwat itukay Emily Johnson Dickerson tik Oklahoma. Ká yaja? Yaja se Metzali ipal ne techan itukay Chickasaw. Kipiatuya nawpual-majtakti-yey (93) shiwit kwak mikik.


14 ene 2014

Te kinekit mumachtiat Nawat ika ishpinawat (videoj)



Nikan tikakit ume Nawataketzat, Paula Lopez (ipal Witzapan) wan Luciano Nolasco (ipal Nawisalku). Yejemet inat ka ne inpilawan te kinekit mumachtiat Nawat. Tejemet kia tiknekit!!


Se iswat ipal se iamaw Genaro Ramirez

Genaro Ramirez Vasquez, Nawataketza pal Witzapan
Genaro Ramirez se Nawataketza ipal Witzapan (ne nusan itukay tik Castillaj Santo Domingo de Guzmán). Yaja kichiwtuk wey pal kipalewia wan tamachtia ne taketzalis; nusan kitawawasujtuk sejse amat. Ashan tiawit tikitat se takutun ipal ne iamaw itukay Naja Ni Genaro, ne kiajshitij IRIN tik 2004. Tiaw tikita ka Genaro ina sejse taketzalis ken taketzat ne tukniwan ipal Witzapan.